Ali Taş, Dernek Gönüllü Üyesi

Almanya’da kurulu olan “Tohumların Patentlenmesine Hayır” (No Patent on Seeds – NPS) koalisyonu 2016 yılında, derneğimizin de imzacıları arasında olduğu, bitki ve hayvanların patentlenmesine karşı dilekçe etkinliğinde, topladığı 800.000 imzayı 29 Haziran 2016 günü Munih’te Avrupa Patent Ofisine (EPO) elden teslim etmişti.

Aynı örgüt bu defa içinde Yeryüzü Derneğinin de bulunduğu 14 ülkeden 50 den fazla katılımcı/destekleyici kuruluşun bulunduğu yeni bir etkinliği ilan ederek, “Tohumlarda Patentlendirmenin Durdurulması İçin Bakanlar Konferansı” çağrısı yaptı. Orijinal çağrı metnine aşağıda kaynaklar bölümündeki bağlantıdan ulaşılabilir.

Patentlendirme çalışmaları ile ne yapılmaya çalışılıyor?

Patent sistemi araştırmacıları desteklemek suretiyle fikri mülkiyet haklarını korumaya ve yenilikleri, buluşları teşvik etmek üzere kurulmuş. Patentler başlangıçta kimyasallar ve mekanik ürünler için alınmış.

Bir buluşun patentlenebilir olması için;

-Yenilik

-Buluşçuluk

-Endüstriyel uygulanabilirlik

gibi özellikler aranmakta. Patent sahibi buluşunun başkaları tarafından kullanılmasını 20 yıl süre ile engelleyebilmekte.

Günümüzde patent sistemi başlangıçtaki yolundan epeyce ayrılmış durumda. Artık insan, hayvan ve bitki yaşamına kadar genişledi. Bitkilere, hayvanlara ve insan kaynaklı materyallere (şimdilik insan gen dizilimleri)  endüstrinin buluşları olarak bakılması çağdaş dünya toplumlarının etik ilkelerine uymamakta.

Bu gün dünyada özellikle biyoteknoloji alanında patentler ilgi çekmekte. İnsan yaşam kalitesini iyileştirmeye yönelik ürünler üretmek için biyolojik süreçlerin, organizmaların veya sistemlerin kullanılması biyoteknoloji ile mümkün olabilmiş. Avrupa patent ofisi bilgilerine göre biyoteknoloji alanında patentlerin %4’ü tarım, %41 i endüstriyel süreçler ve %55 i ise farmasötik ürünlerin üretimine ait :

Yeni bitki varyeteleri 40-50 yıl önce teknik olmayan rastgele çaprazlama metodları ile elde edilmeye çalışılırken Biyoteknoloji burada da önemli rol oynadı ve 1990 lı yıllarda genetiği değiştirilmiş (GMO) transgenik bitkiler ortaya çıkmaya başladı. NPO verilerine göre bitki ve hayvanlar için verilen patent sayıları yaklaşık 3500’e ulaşmış durumda (2018’e kadar). Patent verilmesini bir iş ve endüstri için bir hizmet olarak gören, ancak daha geniş kamu çıkarlarını göz ardı eden EPO’ya karşı ciddi anlamda bir karşı duruş var. Aslında insanların endişesi Bayer (Monsanto), DowDuPont ve Syngenta gibi  “tohum devleri” ne karşı. 2017 yılı verilerine göre tohum ve tarımsal endüstrideki şirket payları Bayer-Monsanto gurubu %30, DowDupont gurubu %20, Syngeta %10, Basf %6 ve diğerleri %34.

Şu anda çok az sayıda dev şirketin günlük gıda tedarikimiz açısından inanılmaz oranda güçlendiklerini görmekteyiz. Gelecekte bu şirketler; hangi bitkilerin yetiştirilip hasat edileceğini, tohum ve gıda üretim maliyetlerinin ne kadar olacağını dayatacak hale geleceklerdir.

2018 yılında EPO, belirli bir bitki ile beslenen somon balığı ve alabalık için bir patent verdi (EP1965658). Bu balıkların yemi, bakımı ve beslenmesi ile balıkların kendileri ve bu balıklardan elde edilen balık yağı da patentlendi.

Aslında şirketler çoktan başvurularını yapmış durumda ve işlemler bir taraftan yürüyor. NPS verilerine göre Monsanto, birkaç yıl önce kümes hayvanları, domuzlar ve balıklar için yemle ilgili birkaç patent başvurusunda bulundu. Başvurulan patentler, diğerlerinin yanı sıra yumurta, et ve balık kroket (fish fingers) gibi ürünleri de kapsamakta (WO 2010/107422; WO 2010/027788; W02009/097403; W02009/102558). Bu patent başvurularının hepsinin benzer bir model izlediği ortaya çıktı: yemden başlayarak, hayvanlardan elde edilen tüm gıda ürünlerini bir buluş olarak iddia edilmekte. Örneğin, Monsanto patent başvurusu WO 2009097403 şunları içeriyor: “insan tüketimine yönelik bir domuz ürünü…” (İddia 1),  “(…) domuz pastırması, jambon, domuz filetosu, domuz kaburga, domuz etinden oluşan biftek (İddia 18)”. Bu patent başvuruları sivil toplum örgütleri tarafından kamuoyunun dikkatine sunuldu ve arkasından o kadar çok protestoya yol açtı ki çoğu EPO inceleme aşamasına –henüz- gelemedi.

Yine NPS bilgilerine göre Monsanto’nun, 2008 yılında domuz yetiştiriciliğini kapsayan bir patent aldığı (EP1651777) ve çiftçiler, çevre örgütleri ve bireylerden oluşan geniş bir koalisyonun, patente karşı bir itirazda bulunmasıyla patentin 2010 yılında iptal edildiği biliniyor. Söz konusu patent, yağsız karkaslı hayvanların yetiştirilmesi için domuzların seçimine ilişkin olup hem süreçten elde edilen domuzlar hem de yavruları patent kapsamındaydı.

Dupont şirketi 2010 yılında EPO’dan, besi sürecini geliştirmeyi amaçlayan hayvan yemlerini kapsayan bir patent(EP1208203) de almış durumdaydı. Bu patent; değiştirilmiş yağ asitleri bileşimine sahip, genetiğiyle oynanmış bitkileri kapsamakta. Bitkiler, bitkilerin tohumları, hasadı yapılan bitkileri, hayvan yemleri ve hatta hayvan yemi olarak ekilecek bitkileri de kapsamakta.

Birçok patent başvurusu benzer başvuru stratejisini kullanmakta. Dünya Patent enstitüsü (WIPO) ne başvuran Syngenta, sadece genetiğiyle oynanmış mısırın ‘buluşu’ olduğunu iddia etmekle kalmamış, aynı zamanda süt ve et üretmek için yem olarak kullanıldığını da iddia etmekte. W02018204245 numaralı patentte “hasat edilmiş bir sığır karkası” ‘na buluşun bir parçası demekte, W02019075028 numaralı patent, “bir süt hayvanı tarafından üretilen süt miktarını artırma yöntemi” ’ne dair bir patent olduğunu iddia etmekte.

Yakın zamandaki bilimsel gelişmeler sonucunda, genom düzenleme teknolojileri ile ilgili patentler, hayvan yetiştiricileri için hızla acil bir sorun haline gelmeye başlayacak. Boynuzsuz sığırlar (W02014110552, WO2017040695) veya kısır yavrular üretmek için yetiştirilen balıklar (W02020033940),  gibi patent başvurularındaki iddialar ciddi anlamda endişelere yol açıyor. Bu tür patentler hayvanlar geleneksel ıslahtan geliyor olsalar bile patentlenen karakteristik özellikleri nedeniyle patent kapsamına sokulabilirler.

Bitkiler ve Hayvanlar Üzerindeki Patentleme İşlemlerini Durdurun!

 

KAYNAKLAR:

https://www.no-patents-on-seeds.org/en/petition

https://www.epo.org/news-events/in-focus/biotechnology-patents.html

https://www.no-patents-on-seeds.org/sites/default/files/news/Patents%20on%20livestock%20%E2%80%93%20a%20threat%20to%20breeding%20and%20agriculture%20in%20Europe.pdf